شیر مادر  ( Breast Feeding)


شيرمادر چه مزایایی دارد؟
•    مزایای مربوط به کودک : شیر مادر تمام نیازهای کودک را تامین می کند. باعث تقویت رابطه عاطفی مادر و نوزاد شده و احساس مکیدن و سیری را همزمان تامین می کند. از ابتلاء به بیمارهای عفونی و ناراحتی های گوارشی و گوش درد کودک را محافظت می کند و همچنین هضم آن برای کودک راحت تر است.
•    مزایای مربوط به مادر :  تماس مادر و کودک به واسطه شیردهی  باعث آرامش و رضایت خاطر مادر و  برگشت سریع وزن مادر به حالت طبیعی مي شود و همین طور باعث کاهش خونریزی و بازگشت رحم به اندازه طبیعی می شود.
•    مزایای اقتصادی شیر مادر : تغذیه شیرخوار با شیر مادر مقرون به صرفه بوده و هزینه اضافی به خانواده تحمیل نمی کند.

از چه زمانی تغذیه با شیر مادر شروع  می شود؟
هرچه زودتر بعد از تولد نوزاد باید شیردهی شروع شود تغذیه شیرخوار باعث جریان یافتن شیر و ایجاد ارتباط عاطفی بین مادر و کودک می شود. مقدار ترشح شیر در روزهای اول کم است و بسته به نیاز شیرخواراست . مادر نباید از کم بودن شیر نگران شده و تغذیه کمکی به نوزاد بدهد.

چند نوبت وبه چه میزان باید در شبانه روز به کودک شیرداد؟
شیردادن برنامه منظم ندارد و براساس میل و تقاضای شیرخوار شیردهی باید انجام شود.حداقل 8 بار در شبانه روز به نوزاد باید شیرداد.

نحوه صحیح در آغوش گرفتن کودک درزمان شیردهی چگونه است ؟
بدن و سر کودک در امتداد هم باشد.
صورت کودک در مقابل سینه مادر باشد.
بدن کودک چسبیده به بدن مادر باشد.
تمام بدن کودک نه فقط گردن وشانه او با دست حمایت شود.
دست نوزاد که در تماس با بدن مادر است در پهلو قراربگیرد (بین نوزاد ومادر ).

نحوه صحیح پستان گرفتن کودک :
لب کودک با نوک سینه مادر تحریک شود بایدصبر کنید تا کودک دهانش راخوب باز کند.
نوک و قسمت اعظم نوک سینه در دهان شیرخوار باشد. اگر کودک سینه را صحیح گرفته باشد چانه کودک به سینه چسبیده و لب پائینی به طرف بیرون برگشته وصدای قورت دادن شیر شنیده می شود.

نکات اساسی :
شیر مادر در روزهای اول آغوز نامیده می شود و حجم کمی دارد و در هر روز از یک تا دو قاشق بیشتر  نمی شود آغوز بسیار مغذی و مقوی است و شیرخوار را در مقابل بیماریها محافظت می کند؛ اولین واکسن محسوب می شود و خوراندن آن بسیار ضروری است .
در هفته های اول در هر وعده، تغذیه شیرخوار باید از دو سینه باشد تا سبب تحریک شود یعنی بعد از تخلیه یک سینه ، سینه دوم به دهان نوزاد گذاشته شود.
در شیر دادن به  طور متناوب از سینه ها استفاده شود.
مقدار شیر به اندازه سینه ها بستگی ندارد .
همراه با شیر مادر لازم نیست به نوزاد غذای دیگری داده شود.
در شروع شیردهی شیر مادر آبکی تر است و میزان چربی آن کمتر. اما در انتهای هر وعده هر اندازه که شیرخوار به مکیدن ادامه می دهد میزان چربی زیادتر و به سیر شدن شیر خوار کمک می کند .بنابراین در هر وعده باید شیرخوار هر دوبخش شیر را دریافت کند و مادر نباید تصور کند که شیر او آبکی است .

دوشیدن شیر:
بهترین زمان  برای دوشیدن شیر صبحهاست ولی عملاً  هر زمانی این کار را می توان انجام داد و بعداز هر بار تغذیه شیر اضافی را می توان دوشید و ذخیره کرد. بهتراست قبل ازهر بار دوشیدن مادر کمی استراحت کند و یک لیوان مایعات بخورد. وسایل دوشیدن شیر باید تمیز شده باشد و مادر باید در وضعیت راحت باشد وسعی کند فقط به کودکش فکر کند.

طرز ذخیره و نگهداری شیر دوشیده شده:
در صورتی که نوزاد شما در بخش بستری می باشد، برای ذخیره کردن شیر باید از ظرف های پلاستیکی یک بار مصرف استفاده کنید. مقدار شیر ذخیره شده باید به اندازه یک وعده باشد ( ظرف مورد نظر از طرف بخش به شما تحویل داده می شود).
باید تاریخ دوشیده شدن شیر ، روی ظرف حاوی شیر درج شود.
شیردوشیده شده  8-6 ساعت در دمای معمولی اتاق، 48 ساعت در یخچال ، دو هفته در جایخی یخچال ، سه ماه در فریزر معمولی و 6ماه در فریزر صنعتی قابل استفاده است.

نحوه استفاده از شیر فریز شده :
ظرف حاوی شیر یخ زده را زیر آب ولرم به آرامی حرکت داده تا از حالت انجماد خارج شود وحداکثر تا 30 دقیقه بعد باید مصرف شود.
شیر ذوب شده را با قاشق و فنجان به شیرخوار داده و باقی مانده شیر دور ریخته می شود.

مضرات تغذیه با بطری (شیشه شیر):
اگر پستانک و بطری به صورت صحیح تمیز نشود میکربی از طریق آنها وارد بدن شیرخوار شده و او را بیمار  می کند.
شیر موجود در بطری خیلی زود آلوده می شود.
تغذیه با بطری باعث کاهش اشتهای شیرخوار می شود و همین باعث کاهش شیر مادر می شود و با توجه به اینکه نوک سینه مادر با نوک پستانک متفاوت است نوزاد دچار سردرگمی شده ودر نهایت نمی تواند نوک سینه مادر را مک زده و اصلاً سینه مادر را نمی گیرد.

چگونه می توان فهمید که شیرمادر کافی است ؟
بهترین راه تشخیص ، افزایش وزن کودک بر اساس منحنی رشد است. نوزاد در هفته اول کمی وزن خود را از دست می دهد که این طبیعی است و در هفته های بعد تغذیه با شیر مادر این مسئله را جبران می کند و از سوی دیگر تعداد دفعات ادرار شیرخوار و تعداد  کهنه هایی که شیرخوار در طول شبانه روز خیس می کند نشانه کافی بودن شیر مادر است اگر شیرخوار فقط از شیرمادر استفاده می کند در شبانه روز 6کهنه را خیس  می کند.

مادر شیرده نکات زیر را باید رعایت کند:
مادر شیرده نباید کار سنگین  انجام دهد و باید استراحت کافی داشته باشد.
مادران شیرده باید از مواد غذایی کافی و متنوع بیش از حد معمول استفاده کنند و هیچ ماده غذائی نباید بدون دلیل از برنامه غذائی آنها حذف شود ولی نباید مادر زیاده روی کند و حتماً در برنامه غذائی لبنیات باید استفاده شود.
مصرف هرگونه دارو باید با نظر پزشک باشد.
آرامش خاطر و عدم نگرانی مادر در این دوران و حمایت اطرافیان ضامن شیردهی موفق است .

توصیه های لازم به مادران شاغل :
1- تغذیه انحصاری با شیر مادر در تمام طول مدت مرخصی زایمان .
2- خود داری از شروع زودتر از موعد تغذیه تکمیلی قبل از 6ماهگی .
3- تغذیه بیشتر در طی شب و تعطیلات .
4- عدم تغذیه نوزاد با بطری در زمان غیبت مادر .
5- تغذیه با شیر دوشیده زمانی که مادر در محل کار است .
6- همراهی دائمی با نوزاد در ساعات غیر کاری .
7- شیردادن در هنگام استراحت و دراز کشیدن .
8- دوشیدن شیر در محل کار ونگهداری مناسب آن.
9- مصرف مایعات و غذای مختصر و مفید در محل کار .
10- آخرین تغذیه کودک قبل از خروج از منزل و اولین تغذیه به محض وارد شدن به منزل باشد و مستقیماً از شیر مادر استفاده شود.
11- آشنائی با تجربیات سایر زنان شاغل .


گردآوری: کمیته ترویج تغذیه با شیرمادر مرکز آموزشی درمانی نمازی 1387

منابع :
1.  شیرمادر ، ترجمه دکتر نیک نفس ،1382
2. کتابچه شیر مائده الهی ، معاونت بهداشتی ، 1385

منبع : بیمارستان نمازی