مقدمه:

پرورش يك كودك معلول يا مبتلا به بيماري مزمن زحمات و مشكلات زيادي براي بسياري از خانواده‌ها بوجود مي‌آورد. بعضي از اين مشكلات بر محور ارتباط بين فرزندان در خانواده متمركز است كه بر رشد اجتماعي، رواني و عاطفي هر كودك تأثير مي گذارد. در اين مقاله ارتباط بين برادران و خواهران در خانواده هائي كه داراي كودك معلول يا كودك مبتلا به بيماري مزمن هستند، مورد بررسي و مطالعه قرار مي‌گيرد.

عوامل بسياري كه بر روابط فرزندان تأثير مي‌گذارد تشريح و نتايج تحقيقات مربوط به خواهران و برادراني كه يكي از آنها معلول يا مبتلا به بيماري مزمن است مطالعه مي‌گردد. راهنمائي‌ها و پيشنهادهائي چند براي والدين و خواهران و برادران و پيشنهادهاي فرزندان به والدين مورد بحث قرار مي‌گيرد. علاوه بر اين نقطه نظرات مختلفي مورد بحث قرار مي‌گيرد كه از سوي يك فرزند معلول دربارة ارتباط با برادرش، دو فرد بالغ سالم كه خواهر معلول دارند و والدين داراي چند كودك كه كوچكترين آنها معلول است. اظهار شده است، ارائه مي‌شود. سپس با يك بخش تكميلي كه بر نتيجه‌گيري از اين بحث مي‌پردازد، فهرستي از منابع مطالعه پيشنهادي و منابع حمايت فرزند پايان مي يابد.

تولد يك كودك معلول يا مبتلا به بيماري مزمن يا كشف معلوليت يك كودك تأثير عميقي بر خانواده مي گذارد. كودكان بغتتاً بايد خود را با برادر يا خواهريكه بخاطر شرايط خاصشان بخش عمده اي از وقت، توجه، پول و حمايت رواني خانواده را به خود اختصاص مي‌دهند تطبيق دهند. با وجود اين، سازگاري فرزند سالم با فرزند معلول براي خانواده واجد اهميت است. زيرا عكس‌العمل‌هاي فرزند سالم نسبت به خواهر يا برادر معلول خود مي‌تواند به سازگاري كلي و ايجاد عزت نفس در هر دو فرزند تأثير گذارد.

در هر خانواده، هر فرزندي و هر نوع ارتباطي كه فرزندان (خواهران و برادران) با هم دارند، منحصر بفرد، مهم و خاص است. برادران و خواهران بر يكديگر تأثير مي گذارند و نقش مهمي در زندگي يكديگر ايفا مي كنند. في الواقع روابط خواهر و برادر اولين شبكه اجتماعي كودك را مي‌سازد و پايه‌هاي رفتاري او با نفوس خارج از خانواده است. برادران و خواهران در ابتدا همبازي همديگر هستند و با وصول به سن بلوغ، نقش هاي تازه‌اي نسبت به هم مي‌پذيرند. طي سالهاي متمادي ممكن است آنها براي هم معلم، دوست، رفيق، مريد، حامي، دشمن و رقيب، محرم راز و الگوي يكديگر باشند. وقتي اين رابطه تحت تأثير معلوليت يا بيماري مزمن يك خواهر يا برادر قرار مي‌گيرد مزاياي طويل المدت اين رابطه ممكن است تغيير كند.

براي مثال امكان دارد بچه معلول براي تأثير متقابل بر ساير كودكان خارج از خانواده فرصتهاي محدودي داشته باشد. بنابراين تأثير متقابل اجتماعي بين فرزندان اهميت فزاينده اي را ايجاب مي‌كند.

شخصيت و خلق و خوي كودك نقش مهمي در عكس‌العمل هايش نسبت به خواهر يا برادر اعم از سالم يا معلول دارد. اگرچه، احساسات مثبت و منفي هر دو در روابط تمام خواهران و برادران وجود دارد، لكن بسياري از محققين به اين نتيجه رسيده‌اند كه روابط عاطفي كودكان دبستاني و نوجوانان بيشتر در جهت مثبت تمايل دارد تا منفي. بعلاوه كودكاني كه خواهر يا برادر معلول دارند بيشتر از ساير اطفال داراي ارتباط رفتاري مثبت هستند تا كودكاني كه با كودك معلول سرو كار ندارند. اين جنبه‌هاي مثبت شامل عدم درك و گذشت و ايثار، مدارا و اغماض فوق‌العاده در قبال اختلافات، احساس كمال و مسئوليت بيشتر و افتخار و مباهات نسبت به پيشرفت‌هاي خواهر يا برادر خود مي‌باشد. امروزه بايد زمينه‌هاي بسياري در ارتباط با مسئله خواهران و برادران مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد. بطور مثال والدين و متخصصين در مورد سازگاري خواهر و برادر از ديدگاه نظام‌هاي متفاوت خانوادگي به اطلاعات زيادتري نياز دارند. مثلاً شكل‌هاي متفاوت اعضاي خانواده، مانند پدران و مادران مجرد (فرزنداني كه فقط با پدر يا مادر خود زندگي مي‌كنند)، فرزندان رضاعي) فرزند خوانده (و خانواده هائي با فرهنگهاي گوناگون چگونه بر روابط فرزندان تأثير مي‌گذارد؟ بعضي محققين اهميت مطالعه مسئله خواهران و برادران را اينطور بيان مي‌كنند. "خواهران و برادران در خيلي موارد با هم سهيمند، چيزهاي زيادي براي آموزش به كساني دارند كه مايلند به آنها كمك كنند. آنها مي‌توانند اقدامات والدين و متخصصين را هدايت كنند تا اينكه نيازهايشان به بهترين وجه برآورده شود."

عكس العمل فرزندان سالم و محيط خانواده

زندگي با برادر و خواهر معلول مي‌تواند ثمربخش، گيج كننده، همراه با تجارب آموزنده و پرتنش باشد. شرايط خواهر و برادر يك كودك معلول بيان كننده يك سلسله عواطف و عكس العمل‌ها نسبت به كودك معلول است، كه در بسياري از موارد با ابراز عواطف نسبت به خواهر يا برادر سالم يكسان مي‌باشد. كودكان نسبت به خواهر يا برادر معلول خود عكس‌العمل‌های متفاوتي مانند، محبت، همدلي، غرور، قصور، غضب و حمايت نشان مي‌دهند، تفوق و تسلط اين عكس‌العمل‌ها تأثير شديدي بر ميزان فشار روحي و قدرت سازگاري خواهر يا برادر معلول دارد. ماهيت مثبت يا منفي روابط بين خواهران و برادران و در ميان اعضاي خانواده ممكن است تحت تأثير عوامل زير باشد.

-       ثروت خانواده

-       روش زندگي خانواده

-       روش‌هاي تربيت اطفال در خانواده

-       نوع و شدت معلوليت كودك

-       تعداد فرزندان در خانواده

-       تفاوت‌هاي سني بين فرزندان خانواده

-       ساير شرايط ايجاد كنندة فشار روحي (تنش) كه در خانواده وجود دارد.

-  انواع نظامهاي سازگاري و الگوهاي رفتاري متقابل موجود در خانواده و بالاخره

-       نوع و كيفيت خدمات قابل دسترس موجود در جامعه

( ادامه دارد)