از سوءكاربرد خطاها بپرهيزيد

قصور و گناه يك موهبت خداداد است. قصور «صداي آرام و ضعيف» وجدان است، يك سجيّه روحاني است. با اين‌حال، اين سجيّه يا موهبت توسُط والديني كه كوديك را به علّت ارتكاب اشتباه يا انجام دادن عملي غيرقابل قبول مورد شماتت و سرزنش قرار می دهند، به آساني مورد سوءاستفاده قرار مي‌گيرد. احترام به عزّت‌نفس اطفال و نيز شكنندگي و كارآيي وجدان آنان، امري ضروري و حياتي است.

دقّت كنيد كه از كابربرد گناه براي شرمنده كردن، بپرهيزيد. در مسير كمك به كودكان براي رشد شخصيت و وجدان آنان و تقويت اقتدار درونيشان، بسيار كارآمدتر است كه نفس عمل توصيف يا نام‌برده شود تا اينكه فرد عامل سرزنش يا توبيخ گردد. همچنين ذكر فضيلتي كه نقض گشته نيز در تقويت رشد و توسعة روحاني تأثير به‌سزا دارد.

در اكثر موارد، تنبيه در قالب و به شكل پيامد يك خطا در بهبود رفتار و اجتناب از ارتكاب عمل غيرقابل‌ قبول به اطفال كمك مي‌كند. معذلك، اگر آن‌ها تاكنون آشكارا از عمل خود متأسف و ناراحت شده باشند، محتمل است پيامد تنبيهي را به حدّ كافي تجربه كرده باشند. هدف اين است كه اطفال از اشتباهات خويش درس عبرت بگيرند. شما بايد قضاوت نماييد كه طفل بعد از يك حادثه واقعاً چگونه عكس‌العمل نشان مي‌دهد. في‌المثل، دو طفل مشغول بازي با يكديگر هستند و يكي از آن‌ها با زدن چوبش به چشم ديگري، آن را زخمي مي‌كند. هر دو طفل به يك اندازه پريشان و مضطرب مي‌شوند. در اين حالت به جاي اعمال مجازات فوري يا ايراد سخنراني در مورد رعايت اصول ايمني، شايد صحيح‌تر آن باشد كه از كودكي كه قطعه جوب را به كاربرده است بپرسيد چه درسي گرفته است و دفعة بعد براي اينكه دقّت و مراقبت بيشتري داشته باشد چه عمل متفاوتي را انجام خواهد داد. ضمناً اگر از وي سؤال شود براي جبران اين عمل نادرست چه كاري مي‌خواهد انجام دهد، مفيد و مؤثر خواهد بود. اين امر نه تنها وجدان معذّب او را آرامش مي‌بخشد، بلكه به پرورش آن به نحوي سالم و بي‌خطر كمك مي‌كند.

وقتي اطفال، خودشان، با احساس گناه، خود را تنبيه كرده باشند، شخص به دو طريق نادرست ممكن است وجدان لطيف آن‌ها را معذّب نمايد. اول با اعمال مجازات سخت اضافي، دوم با عذر و بهانه‌تراشي به نفع آنها؛ مانند «خوب، تو كه عمداً اين كار رو نكردي. اينقدر ناراحت نباش. حال دوستت خوب ميشه.»

طرق مؤثر براي كمك به توسعة وجداني و رشد روحاني اطفال، وقتي عمل غيرقابل قبولي را انجام مي‌دهند، عبارتند از:

·        متوقف كردن آن رفتار نادرست و اعمال تنبيه متناسب با خطا

·        دادن فرصت براي جبران عمل خطا

·  به نحوي مطمئن و مستحكم، پيامد لازم را اعمال كردن وقتي كه آن‌ها مقررات اساسي خانوادگي را نقض مي‌كنند.

·        نام بردن موارد خطا و صواب اَعمال آنها

·        ترغيب آنان به فضيلت موردنظر بلافاصله بعد از چشيدن پيامد خطا

·        پرسش از آن‌ها در مورد درسي كه از تحمّل عواقب فراگرفته‌اند.

·  پاداش و تشويق براي هرگونه تلاشي كه براي بهبود رفتار صورت مي‌دهند.

طرق تخريب وجداني و جلوگيري از رشد روحاني عبارتند از:

·        شرمنده كردن اطفال

·        برچسب منفي زدن يا لقب زشت دادن

·        بد زباني كردن و ناسزا گفتن

·        تنبيه بدني كردن

·        حمايت بي‌مورد نمودن يا براي آنهاب هانه يا عذر ناموجّه يافتن

·        آشكارا تنبيهات يا محروميت‌هاي طولاني اعمال كردن

·        ناديده گرفتن تلاش براي بهبود رفتاري

تمرين: از شرمسار كردن تا القاب زشت دادن.

گزينه‌اي را كه فكر مي‌كنيد بهترين تأثير را در رشد سالم وجدان و عزّت‌نفس كودك دارد، انتخاب نمائيد. بعد با استفاده از فهرست فوق تعيين كنيد كه والد يا والده در هر مورد چه عملي بايد انجام دهد. 

1) دختري 13 ساله با وجود اينكه قاعده‌اي اساسي، زمان بازگشت او را به خانه معيّن كرده و نيز مقرّر نموده كه در موارد چاره‌ناپذير بايد به منزل تلفن بزند، دير كرده است.

الف- «چطور ميتوني اينطوري منو نگران كني؟ برو به اطاقت، لوس بي‌فكر! از اوّل مي دونستم نمي‌توني به اين قانون پايبند باشي.»( پاسخ دهید عمل والد درست است یا نا درست؟)

عمل والد------------ است.

ب- «جين، نيم ساعت پيش مي‌بايست به خونه ميومدي. جمعة ديگه بايد در خانه بماني. چرا تلفن نزدي داشتم ديوونه مي‌شدم.»

عمل والد ------------- است.

ج- «جين، قانون مهم به موقع اومدن رو فراموش كردي؟ به نظرم يه قرار با هم داشتيم واقعاً نااميدم كردي. چرا نمي‌توني به چيزي پايبند باشي؟»

عمل والد ------------- است.

2) يك بچه 3 ساله با چوب مي‌زند توي سر بچة ديگر و او شروع مي‌كند به جيغ كشيدن.

الف- «مري، اصلاً درست نيست با چيزي كسي را بزني. جان رو بدجوري اذيت كردي. چون با مهربوني بازي نكردي، به اطاق ديگه برو و همونجا بمون تا بيام دنبالت.»

عمل مادر --------------- است.

ب- (مادر مري درحالي كه به پشت دست او مي‌زند) «مري، اصلاً كار خوبي نكردي». (و خطاب به مادرِ جان) «نمي‌دونم امروز چي تو جلدش رفته! شايد از شدّت خستگي باشه.»

عمل مادر --------------- است.

ج- «اين كار تو مي‌تونست يك نفر رو بكشه! برو گمشو. تو اصلاً نمي توني با كسي بازي كني.»

عمل مادر--------------- است.

3) متوجه مي‌شويد كه فرزند شش سالة شما دارد پيراهن تازة خودش را سوراخ مي‌كند.

الف- «چطور جرأت مي‌كني؟ مگه ديوونه شدي؟ كلي پول بابت او پيرهن دادم! ديگه از لباس نو خبري نيست.»

عمل مادر--------------- است.

ب- (در حاليكه مادر قيچي را از دست بچه مي‌گيرد): «پيرهن برا قيچي كردن نيست. تو بايد مسئول نگهدراي لباسهات باشي. از پول توجيبي‌ات كم مي‌كنم تا يك پيرهن نو به جاش بخرم.»

عمل والد:--------------- است.

ج- (درحالي كه مادر قيچي را با خشونت از دست او مي‌گيرد): «بسه ديگه، خسته شدم! حالا خدمتت مي‌رسم آماده شو برا تنبيه.»

عمل مادر--------------- است.

4) بچه‌اي كه در موقعيت 2 با چوب توي سر همبازيش زده بود، پانزده دقيقه بعدف پس از اين كه بازيشان به خوبي و خوشي تمام شده، برمي‌گردد.

الف- مادر چيزي نمي‌گويد.

عمل مادر--------------- است.

ب- مادر آهسته با مادر كودك ديگر در مورد اين واقعه صحبت مي‌كند و نگراني خود را از تمايلات پرخاشگرانة فرزندش بيان مي‌دارد.

عمل مادر--------------- است.

ج- مادر جلو مي‌رود و با لبخند مي‌گويد: «خيلي آروم بازي مي‌كردين. آفرين.»

عمل مادر--------------- است.

جواب‌هاي پيشنهادي: (موارد باستاره بهترين پاسخ به حساب مي‌آيند.)

1-

الف- لقب زشت دادن، بدزباني كردن، شرمسار كردن

üب- نتيجة عمل بچه را به او فهماندن، مورد خطا را به او ياد دادن.

ج- بد زباني كردن، شرمسار نمودن

2-

üالف- تنبيه متناسب با خطا نمودن، آموزش دادن

ب- كتك زدن، بيش از حد حمايت كردن

ج- شرمنده كردن، بدزباني نمودن

3-

الف- بدزباني كردن، شرمسار نمودن

üب- نتيجة عمل را يادآور شدن

ج- كتك زدن، خجلت زده كردن

4-

الف- نديده گرفتن تلاش كودك

ب- شرمنده كردن

üج- پاداش دادن به تلاش كودك براي بهبود رفتار 

بر گرفته از کتاب راهنمای فضائل